Türkiye ve Dünyada Kamuoyu araştırma şirketlerin tarihsel gelişimi
Faydalı olacağını düşünerek yazımızın başında kamuoyunun tanımı ile başlamak isterim.
Türk dil kurumu sözlüğüne göre kamuoyu toplumun genel düşüncesi, halkoyu, amme-efkarı, ve efkari umumiye olarak tanımlanmıştır.
Kamuoyu hakkında düzenli çalışmalar 20.yy başlarında yapılmasına rağmen üzerinde mutabık kalan bir tanımı olmamıştır. Bunun en büyük nedeni birçok bilim dalını ilgilendiriyor olmasındandır. Her bilim dalı kamuoyu kavramını tanımlarken kendisinin ilgilendiren yönleri ile tanımlamakla sınırlı kalmıştır. Psikoloji ‘kişisel’, Sosyoloji ‘grup’, Siyaset bilimciler ‘kitle’ olarak ele almışlardır.
Geniş anlamda kamuoyu, toplum yararına olan bir konu hakkında halkın yaygın kanaat ve fikirleridir.
Sosyal araştırmaların bir türü olarak kabul edilen kamuoyu araştırmaları, toplumsal hayata dair var olan düzenlerin, eğilimlerin ya da algıların tespit edilmesi, tanımlanması, anlaşılır olması, değerlendirilmesi, değişiklik ya da geliştirme önerilerin sunulması amacıyla yapılan kontrollü bir sorgulama olarak tanımlamak mümkündür.
Günümüzde özellikle gelişmiş ülkelerin siyasetini kamuoyu baskısı belirlediği için hiçbir siyasal iktidar kamuoyu araştırmaları sonucunu dikkate almadan uzun süre iktidar kalmayacağının bilinciyle kamuoyu araştırmalara önem vermektedirler.
Yirminci yüzyılın ortalarında özelliklede ABD’de kamuoyunun sayısal (çoğunluk) onayının önemi artmaya başlanmıştır. Yalnızca ABD’de değil aynı dönemlerde Avrupa ülkelerinde de sosyal bilimlerde sayısal değerlendirmelerde büyük ilgi olmuştur. Daha önceleri halkın arasına karışan devlet çalışanlarının toplumdan elde ettikleri bilgiler, çıkar gruplarının fikirleri, halk arasından toplanan dilek ve şikayet mektupları ile alınan bilgiler ışığında kamuoyunu anlama çabaları devlet yetkilerince dikkate alınmaya çalışılmasına rağmen bu bilgiler bilimsel bilgiler değildi. Dolayısıyla elde edilen bu bilgilerle politika geliştirmek yeterince sonuç vermiyordu. Bu deneyimlerden hareketle zaman içinde çevre, insan öğesi anket sorusu seçimi konularda bilimsel yöntemleri yerine getiren çalışmalar gelişerek bilimsel olmayan çalışmalarının yerini almaya başladı.
Kamuoyu araştırmaları ABD’de 1930 yıllarda büyük yaygınlık göstermiştir. Kamuoyu araştırmaların bilinen ilki 1824 yılında ABD başkanlık seçimlerinde The Harrisburg Pennsylvanian tarafından gerçekleştirilen ve Andrew Jackson’ın seçileceğini ön gören çalışmadır. Bu çalışma bilimsel yöntemlerde yapılmadığı halde kamuoyunda gündem oluşturmayı başarmıştır.1916 yılında Literary Digest dergisi, ulusal çapta bir kamuoyu araştırması yapmış ve Woodrow Wilson’ın başkan seçileceğini doğru tahmin etmiştir. Literary Digest dergisi sonraki 4 seçimde doğru tahminlerde bulunduğu anket çalışmaları yapmıştır. Bu yıllarda okuyucularına milyonlarca anket göndererek ABD’deki toplumsal sorunlarla ilgili fikirler almıştır. Literary Digest dergisi, 1936’da yapılan ABD başkanlık seçimleri için gönderdiği 10 milyon anketin 4/1’i geri döndükten sonra Cumhuriyetçi aday Alfred M Landon’un kazanacağını tahmin etmiştir. Bu çalışmayla eş zamanlı olarak George H.Gallup tarafından, yalnızca birkaç bin kişi ile yapılan bu anket çalışmasında söz konusu örneklemin ABD halkının temsili bir kesiti olduğunu savunan Gallup un bu çalışmada tahmin ettiği demokrat aday Roosevelt kazanmıştır. İlk geniş çaplı kamuoyu araştırmaları yapan Gallup bu seçimde yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre bu çalışmasında %6.5 yanılırken çok daha geniş bir katılımcı sayısına sahip Literary Digest dergisinin anket çalışmasının yanılma oranı %19 olmuştur. Bu sonuçlardan sonra Literary Digest dergisi bir daha kamuoyu araştırmalarını yapmaktan vazgeçmiştir. .
Gallup1930’larda ilk kez temsili örneklem temeline dayandırdığı yeni anket biçimiyle araştırmalar yapmış, 1936^da yaptığı üç ayrı kamuoyu araştırmasında Roosevelt’in başkan seçileceğini tahmin etmiştir. Bu çalışmalarda sağlanan başarıdan sonra kamuoyu araştırmalarına güven artmıştır.
Aynı yıllarda politik kamuoyu araştırmaları yapan başka bir araştırmacı, Elmo Roberdir. Rober 1934, 1940, ve 1944 yıllarındaki ABD başkanlık seçim sonuçlarını doğru bilmiştir. 1947 yılında Rober’le çalışan başka bir kamuoyu araştırmacısı Louris Harristir.
Kamuoyu araştırmalarının en çok yapıldığı ABD’de, başta dünyaca tanınan Gallup Enstitüsü ve Elmo Rober dışında Fortuna, Elmo, Norc , Minnesota Poll, Lowa Poll gibi araştırma kuruluşları da önemli çalışmalar yapmıştır.
Avrupa’da özelliklede Almanya’da Allensbach’ta Demoskopi Enstitüsü kuran Elisabeth Noelle-Neumann kamuoyu yoklamalarını yaygınlaştırmıştır. Almanya’da tanınan bir başka kuruluş Emnid İnstitut Gmbh Co.dur. Fransa’da Etmar ve Ezomar gibi büyük kuruluşlar vardır.
Türkiye’de kamuoyu araştırmaların gelişimi 1960’lı yıllarda başlar. Türkiye’de kamuoyu araştırma şirketlerin gelişim Pazar araştırma şirketlerinden sonradır. Türkiye’de ilk Pazar araştırmaları 1950’lerde hızlı tüketim mallarıyla Türkiye pazarına girmek isteyen Unilever tarafından yapılmıştır. Türkiye’de ilk kamuoyu araştırmasını ise 1962 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Basın Yayın ve Gazetecilik Yüksekokulu Başkanı Prof. Dr. Nermin Abandan Unat yönetiminde yapılmıştır. Türkiye’de ilk Pazar araştırma şirketi 1961 yılında kurulan PEVA’dır.
1980’ yıllarda ise ilk defa profesyonel anlamda pazar araştırmaların yapıldığı yıllardır. 1990 yıllarında ortasından itibaren uluslararası firmaların Türk şirketlerle ortaklıklar kurmaya başlarlar. 2000’li yıllarda ise Türkiye’de araştırma çok daha anlamlı ve bağımsız bir sektör haline gelir. Çok az sayıda uluslararası şirketin bulunduğu bu sektörde şimdiler çok daha fazla sayıda uluslararası şirketin bulunduğu bir yapıya dönüşerek büyük bir iş alanı haline geldi.
1975 yılında PEVA’dan ayrılan Bülent Tanla PİAR’ı (Piyasa Etüd ve Araştırma) kurdu. PİAR’rın yaptığı araştırmaların büyük kısmını Pazar araştırmaları oluşturmaktaydı. Bunun yanında az sayıda kamuoyu araştırmaları yapıyordu. PİAR 1983’te çalışma faaliyetlerini ikiye ayırarak kardeş şirket SİAR’ı kurarak siyasal ve sosyal araştırmaları bu şirket bünyesinde yapmıştır. 1984’te Kenan Mortan BİAR’ı sezgin Tüzün VERİ’i kurarak araştırma sektörüne girmişlerdir. Aynı dönemde TÜSİAD, İSO ve İTO gibi kuruluşlarda araştırmalar yapmaya başlamışlardır.
Türkiye’de 1983
seçimlerine kadar yapılan kamuoyu yoklamaları pek ilgi görmemiştir. 1983
yılında yapılan seçimleri araştırma şirketlerinin öngördüğü parti ve adayların
kazanmasından sonra bu şirketlere kamuoyunun ilgisi artmış, bu ilgilin
yarattığı hava ile birçok araştırma şirketi kurulmuştur. Seçim dönemleri
dışında da bu şirketler siyasal ve sosyal alanda birçok araştırma yapmışlardır.
Sonraki yıllarda Konda, Sonar, Kamoy, Biar, Unilever Baker, Arat, Kamar ve Data
şirketleri kurulmuştur. Bu şirketlerden günümüze kadar varlığını sürdüren Konda
ve Sonar kalmıştır.
Kaynakça:
1-Saygılı,
S. (2000). Tarihsel Gelişim İçinde Kamuoyu Kavramı. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi.
İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE
2-Yıldırım,
İ.E. (2010). Kamuoyu Araştırmaları ve Su Tüketim Bilinci Üzerine
Bir Uygulama. 1.
Baskı. Ankara: Seçkin
3-Milburn,
M.A. (1998). Sosyal Psikolojik Açıdan Kamuoyu ve Siyaset. V.
Duyan ve A. Dönmez
(çev.), 1. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi.
4-Onaran,
A.Ş. (1984). Kamuoyu El Kitabı. 1. Baskı. İstanbul: Filiz Kitabevi.
5- Aksoy, T.
(2012). Araştırma. 1. Baskı. İstanbul: Rota Yayınları.
6- Lake,
C.C. , Harper, P.C. (2008). Kamuoyu Araştırmaları. N. Güz (çev.), 2.
Baskı. Ankara:
Eğitim Akademi.
7- Mavruk,
R, (1990). ABD ve Türkiye’de Kamuoyu Araştırmaların Benzerlik ve
Farklılıkları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
İstanbul: İstanbul Üniversitesi
SBE.
