Türkiye’de ve Dünya’daki araştırma sektörleri toplumsal dinamiklere yön
vermede önemli bir rol üstlenmektedirler. Önemli bir kısmının devlet destekle
olduğu hatta doğrudan devlet kurumları olarak bilinen aynı zamanda son 40
yıldır ‘özel şirketler’ olarak faaliyet yürüten ‘Araştırma Kurumları’ çok az
şey bilinmektedir. Araştırma şirketleri dünyanın hemen her yerinde toplumun
bütün sosyal kesimleriyle bir şekilde muhatap oluyor. Ama toplum olarak bu
şirketler hakkında çok az bilgiye sahibiz.
Bu yazımızda dünya çapında ve Türkiye’de bazı araştırma şirketleri örnek
model olarak inceleme konusu yaparak okuyucunun daha somut bir fikir edinmesini
sağlamak istedik.
ULUSLARARASI KURULUŞLAR
Avrupa Kamuoyu ve Pazar Araştırmaları Derneği
(ESOMAR): ESOMAR
1948′ Hollanda da kurulmuştur. ESOMAR 130 ülkedeki 4900 üyesiyle daimi bir
sektöre özgü ve tematik konferanslar, yayınlar ve uygulama kılavuzları programı
yoluyla sürekli üyeleri ile temas halindedir. ESOMAR ayrıca dünya çapında
muhtelif organizasyonlarla ortaklık içinde etik kılavuzluk sağlamakta ve
özdenetimi desteklemektedir. ESOMAR üyelerin tümünü ve şirket tanıtım bilgileri
ESOMAR üye indeksinde kaydetmiştir. Üyeler Uluslararası Ticaret Odası ve ESOMAR
tarafından birlikte hazırlanan ve dünya çapında tüm büyük ulusal ve
uluslararası profesyonel organizasyonlar tarafından desteklenen ICC/ESOMAR
Uluslararası Pazar ve Sosyal araştırmalar kurallarına uymayı kabul ederler.
ESOMAR, araştırma ve araştırma
şirketlerin denetimini sağlamak için bazı konuda çalışmalar yaparak uyulması
gereken ilkeleri belirlemiştir.
Bu ilkelerin başında:
Çocuklar ve
gençlerle görüşme rehberi
ESOMAR “gölge
müşteri” rehberi
ESOMAR internet
üzerinden pazarlama ve kamuoyu araştırmaları gerçekleştirme rehberi
ESOMAR medikal
pazarlama araştırmaları rehberi
ESOMAR müşteri
memnuniyeti araştırmaları rehberi
ESOMAR pazarlama
araştırmaları ve doğrudan pazarlama arasındaki farklılığı koruma rehberi
Ses ve görüntü
kaydı alma ve görüşmeler ile grup tartışmalarının müşteriler tarafından
izlemesi hakkındaki ESOMAR rehberi
ESOMAR, kamuoyu
araştırma sonuçlarının yayınlanmasına ilişkin uluslararası uygulama esaslarını
da içeren ESOMAR/WAPOR kamuoyu araştırmaları rehberidir. (TÜAD,2014).
ESOMAR/WAPOR Kamuoyu Araştırmaları Rehberi
Avrupa Konseyi Parlamenterler
Meclisi, ESOMAR kamuoyu araştırmalarının yayınlanmasına ilişkin ilkeler
incelemiş ve ilkeleri kabul etmiştir. Avrupa Konseyi, bu ilkelerin yaygın
kullanımını ve anketlerin yayınlanmasının buna tabi olmasını önermiştir.
Kamuoyu
araştırmalarının geçerliliği ve değeri üç ana konuya bağlıdır: Kullanılan
araştırma tekniklerinin doğası ve uygulanma etkinlikleri, çalışmayı
gerçekleştiren araştırma kurumunun dürüstlüğü ve objektifliği, bulguların ne
şekilde sunulduğu ve bunların ne şekillerde kullanıldığıdır. Ayrıca kamuoyu araştırmaların temsili
olması, yayınlanmasına ilişkin kurallar, yerel kanunlarını esas alınması ve
araştırma şirketlerinin müşterilerle olan ilişkilerine dair belirlediği
ilkeler vardır. Bu ilkelerin detaylarını bir sonraki yazımızın konusu olan etik içinde açıklamaya çalışılacaktır.
Merkezi ABD’de
bulunan Dünya Kamu Araştırmaları Birliği (WAPOR): 50 ülkede,
akademik ve iş dünyası çalışanlarından oluşan 500‟den fazla üyesi olan
profesyonel bir oluşumdur. Üyeleri oluşturan bu bireyler, konferanslar,
yayınlar ve kişisel iletişim ile kamu araştırmaları alanındaki bilgilerini
paylaşırlar. Kamuoyu araştırmalarını gerçekleştirme ilkelerinde ESOMAR ile
ortaklaşırlar (TÜAD,2014).
ULUSAL KURULUŞLAR
Türkiye İstatistik Derneği(TİD): Merkezi Ankara’dadır. TÜİK ve TÜAD
‘la beraber anketör mesleğimin tanımı ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Kamuoyunda
şimdiye kadar bilinen herhangi bir çalışmasıyla karşılaşılmamıştır.
Türkiye Araştırmacılar
Derneği(TÜAD): 1988 yılında Türkiye’de araştırma sektörünün
gelişmesinin öncüsü Nezih Neyzi öncülüğünde kurulmuştur. Uluslararası
araştırmacıların kuruluşu olan ESOMAR’a üyedir. ESOMAR’ın belirlediği ilke ve
standartlarda çerçevesinde çalışmalar yürütmektedir. Bugün sektörde faaliyet
sürdüren araştırma şirketlerin çok önemli bir kısmını bünyesinde toplayarak
sektörün çatı kuruluşu konumundadır. Sektörün gelişimi için bugüne kadar önemli
çabaları olan TÜAD, sektörde bulunan ulusal ve uluslararası birçok araştırma
firmasının ekonomik ve sosyal alandaki çalışmalarını, çeşitli proje ve
eğitimlerle destekleme çabasında olmuştur. Bu amaçla araştırma şirketlerin
ihtiyaçlarına yönelik birçok eğitim ve etkinliği gerçekleştirmiştir. Buna
özellikle son yıllarda kamuoyu araştırma şirketlerinin yayınlandığı araştırma
sonuçları ile denetimlerde yetersiz kaldığı eleştirilere maruz kalmıştır.
Araştırma şirketlerinin özellikler seçim dönemlerinde yayınladıkları araştırma
sonuçlarına ilişkin yaptığı birçok ihlale sessiz kaldığı görülmektedir. Bu
konuda kendisine yapılan çağrılara rağmen kamuoyunu tatmin edici herhangi bir
çalışmanın içinde olmamıştır. Yapılacağını duyurduğu denetimlerin sonuçlarına
ilişkin şimdiye kadar kamuoyuna açıkladığı herhangi bir sonuç olmamıştır. Pasif,
şirketlerin ihlallerine dair yaptırım
gücünden yoksun ve isteksiz tavırlarından dolayı sektör çalışanları nezdinde sadece
şirketleri ve patronları kollayan olumsuz bir dernek imajı edinmiştir. Kamuoyu
araştırma şirketleri içinde her seçim dönemin isabetli sonuçları bularak
kamuoyunda en saygı imaja sahip birkaç şirket bu derneğe üye değildir.
Türkiye İstatistik
Kurumu(TÜİK): TÜİK, son
zamanlarda Merkez bankası yanında Türiye’de en çok konuşulan kurumların başında
gelmektedir. Bilindiğin üzere TÜİK’in ekonomiye dair açıkladığı verilerden
hareketle hükümet, merkez bankası, sendikalar ve iş dünyasının diğer paydaşları
geleceğe ve mevcut duruma ilişkin kararlar alarak planlarını yaparlar. Bundan
dolayı TÜİK’in tarafından üretilen bilgilerin geçerliliği ve güvenirliği son
derece hayati olabilmektedir. Hükmet her konuda olduğu gibi TÜİK verilerini
olmasından farklı göstererek ülkede yaşanan sosyo ekonomik buhranı olduğundan
daha iyimser gösterme çabasında olduğunun farkında olan sivil toplum
kuruluşları, iş çevreleri ve muhalefet partileri TÜİK verileri sürekli gündemde
tutuyorlar. Sokakta yaşanan sosyal ve ekonomik gerçeklikle TÜİK’in verilerini
taban tabana zıt olmasından dolayı hükümet dışı bazı sivil toplum örgütleri,
sendika ve muhalefet partilerin hedeflerinden bir de TÜİK gelmektedir. Dün
Saadet Partisi genel başkanı Temel Karamollaoğlu TÜİK‘i 9 bölge başkanın
değiştirilmesini eleştirerek verilerle oynamanın ülkeye bir yarar
getirmeyeceğini söyleyerek şimdiye kadar TÜİK’e yapılan en ağır eleştirilerden
birini yaptı. Bu eleştiriler üzere
birçok yazar zamanında içişleri bakanı Süleyman soylunun TÜİK için kullandığı ‘Tayibi Üzmeme İstatistik Kurumu’ adlandırmasını gündeme taşıyarak
Temel Karamollaoğlu’na destek çıktı.
TÜİK verilerinin
hükümetin beklentilerin altında çıkması ve kendi içinde zaman zaman tutarsız
olmasının sonucunda Hükümet, son üç yılda 3 defa TÜİK başkanını Merkez Bankası
başkanları gibi değiştirdi.
TÜİK
Teşkilatı: 5429 Sayılı Türkiye İstatistik Kanunu ile Türkiye İstatistik Kurumu,
İstatistik Konseyi ve Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı olarak
yapılandırılmıştır. İstatistik Konseyi, Resmi İstatistik Programı ve resmi
istatistikler konusunda tavsiyelerde bulunmak, ileriye yönelik görüş ve
önerileri kapsayan çalışmalar yapmak üzere oluşturulmuştur. Türkiye İstatistik
Kurumu Başkanlığı ise; kanunun uygulanmasını sağlamak ve kanunla kendisine
verilen görevleri yerine getirmek üzere Merkez ve Taşra teşkilatı olarak
kurulmuştur.
İstatistik Konseyi:
5429
Sayılı Türkiye İstatistik Kanunu ile birlikte Türkiye İstatistik Kurumunun bir
organı olarak oluşturulan İstatistik Konseyinin başlıca görevi istatistik
programının hazırlanması, uygulanması, resmi istatistik ihtiyacının tespiti,
gelişimi ve işlevleri konusunda tavsiyelerde bulunmak, ileriye yönelik görüş ve
önerileri kapsayan çalışmalar yapmaktır.
Çeşitli resmi
kurum, kuruluş ve sivil toplum kuruluşlarından oluşturulan İstatistik Konseyine
Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı başkanlık eder. Kanunda Konseyin yılda en az
bir defa toplanması öngörülmüştür.
TÜİK Başkanlığı
Merkez
Teşkilatı: Merkez
teşkilatı, ana hizmet birimleri, danışma birimleri ve yardımcı hizmet
birimlerinden oluşur. Başkanlıkta, daire başkanlıkları ve bölge müdürlükleri
bünyesinde işlerin niteliğine göre, devamlı veya geçici gruplar ve takımlar oluşturulmuştur.
Taşra
Teşkilatı:
Taşra teşkilatı, ulusal düzeydeki sayım ve araştırma faaliyetlerinde sorumluluk
bölgesine ait verilerin derlenmesi, değerlendirilmesi, kalite kontrolü, analizi
ve merkeze aktarımı ile bölgesel istatistiklerin alt yapısını oluşturmakla ve
üretmekle görevlidir. Bölge Müdürleri bölgesel düzeydeki tüm istatistik
faaliyetlerini yürütmek ve yerel birimlerle koordinasyonu sağlamaktan doğrudan
TÜİK Başkanına karşı sorumludur. TÜİK taşra teşkilatı 26 bölge müdürlüğünden
oluşmaktadır. (TÜİK,2015).
